Το “Sodade” αυτή η υπέροχη και λιτή μόρνα που ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο, τραγουδισμένη από τη Cesaria Evora στην τοπική διάλεκτο, τα κρεολικά (crioulo), συμπυκνώνει το συναίσθημα του Cabo Verde: ένα ατέλειωτο sodade, μια ασταμάτητη νοσταλγία, αλλά και μια αλληγορία: Μιλάει γι αυτούς που οι Πορτογάλοι μετέφεραν μαζικά για να δουλέψουν, κάτω από φριχτές συνθήκες, στις γειτονικές αποικίες, την Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη ή το Σάο Τομέ. Αλλά και για αυτούς που μετανάστευσαν. Μεταφέρει τη μελαγχολία για εκείνους που έφυγαν και δεν ξαναγύρισαν, τον πόνο για όσους άρπαξε η θάλασσα, για την πίκρα για τις ξηρασίες και τους λιμούς που ταλάνισαν το Cabo Verde.
Το Πράσινο Ακρωτήρι
Το αρχιπέλαγος του Πράσινου Ακρωτηρίου αποτελείται από δέκα κομμάτια Γης που ξεφύτρωσαν στη μέση του Ατλαντικού Ωκεανού. Δέκα ίχνη που άφησαν πίσω τους προϊστορικές εκρήξεις ηφαιστείων. Ένας τόπος γεννημένος από μια έκρηξη. Σήμερα το Πράσινο Ακρωτήρι, που μόνο πράσινο δεν είναι, έγινε γνωστό και από μια άλλη έκρηξη. Μια μουσική έκρηξη, τραγουδισμένη από τα χείλη της Σεζάρια Έβορα.
Η μουσική του Πράσινου Ακρωτηρίου φτιάχτηκε από τις ηπείρους που βρίσκονται γύρω του. Από την Αφρική, την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τη Λατινική Αμερική. Ήχοι που συναντήθηκαν στα χρόνια του δουλεμπορίου και της αποικιοκρατίας.
Οι Πορτογάλοι εποίκισαν πρώτοι τα νησιά το 1462 για να τα κάνουν σταθμό ανεφοδιασμού για τα πλοία τους και στη συνέχεια για το σκλαβοπάζαρο. Τον 16ο αιώνα ήταν πλέον αποθήκες για εμπόριο ανθρώπινης σάρκας. Με τον καιρό, λευκοί και μαύροι, μόνοι μέσα στον ωκεανό, έσπειραν γενιές μιγάδων που δεν είχαν μητέρα-πατρίδα, ούτε εθνική ταυτότητα, ούτε γλώσσα. Μόλις τον 20ο αιώνα οι Κρεολοί σταμάτησαν να ντρέπονται για την ανάμικτη καταγωγή τους και άρχισαν να νοιώθουν άνετα με την απόχρωση του δέρματός τους και με τη δική τους, κατάδική τους γλώσσα: τα κριόλου, ένα μωσαϊκό από πορτογαλικά, αφρικανικές διαλέκτους και ολίγα αγγλικά και ισπανικά. Το 1975, όταν έπεσε η χούντα του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία, οι κρεολοί του Cabo Verde κέρδισαν την ανεξαρτησία τους. Το Πράσινο Ακρωτήρι όμως δεν ενδιέφερε πλέον κανένα. Οι Καβοβερντιανοί έμειναν να πολεμούν την ξηρασία και τη φτώχια αβοήθητοι. Τα 2/3 ζουν πια έξω από τη χώρα και οι γυναίκες είναι σήμερα ο κορμός της κοινωνίας αυτής, όπου ο γάμος είναι σχεδόν άγνωστη λέξη.
Ένας μικρός μουσικός παράδεισος
Την ιστορία του Πράσινου Ακρωτηρίου τη διαβάζεις πάνω στα διαφορετικά μουσικά είδη. Όπως στις περισσότερες μουσικές, οι μικρές αποχρώσεις κρύβουν συχνά μεγάλες καμπές τις ιστορίας. Οι μουσικές του Πράσινου Ακρωτηρίου που πρωτακούσαμε από τη Cesaria Evora αφορούν ένα μόνο κομμάτι της μουσικής παράδοσης αλλά το πιο κοντινό στην Ευρώπη, αφού γεννήθηκαν, όπως και η Cesaria, στο λιμάνι του νησιού Sao Vicente, το Mindelo. Γι’ αυτό και τα τραγούδια της αγαπήθηκαν αμέσως στη Δύση. Οι μόρνες, δηλαδή τα αργά και μελαγχολικά τραγούδια, έχουν μέσα τους τα πορτογαλικά φάδο, αλλά και τη βραζιλιάνικη modinha καθώς και το lundum από την Ανγκόλα. Οι κολαδέρες, που είναι πιο ρυθμικά και χορευτικά τραγούδια, έχουν στοιχεία από την Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική.
Όταν επισκέφθηκα το Μιντέλο ζούσαν ακόμη οι βετεράνοι της μόρνα και της κολαδέρα, όπως ο Manuel d’ Novas κο Djack Monteiro όμως η παλιά φρουρά, όπως ο σπουδαίος σαξοφωνίστας Luis Morais και ο τραγουδιστής με τη βελούδινη φωνή, ο Bana, φεύγει. Στη θέση τους ήρθαν νεότεροι συνθέτες και μουσικοί, όπως ο Bau και φωνές όπως η Lura, ο Tito Paris, η Carmen Souza που ζουν στη Λισαβόνα και η Mayra Andrade που ζει στο Παρίσι.
Η μουσική ανανέωση έρχεται και από άλλα νησιά, όπως το Santiago που βρίσκεται πιο κοντά στις ακτές της Σενεγάλης και έχει παραδόσεις με έντονο αφρικάνικο χρώμα, όπως το “batuque”, η μουσική των γυναικών, και το απαγορευμένο κάποτε “funana”, με το ακορντεόν σε πρώτο πλάνο. Από το Σαντιάγκο προέρχεται και μία από τις πιο σημαντικές μουσικές προσωπικότητες αυτή τη στιγμή στο Cabo Verde, ο Tcheka. Στα κλαμπ του Μιντέλο και, κυρίως, σε αυτά της Πράια, της πρωτεύουσας του αρχιπελάγους, οι νέοι δεν ιδρώνουν με Cesaria Evora αλλά με “Cola-zouk”, που εισάγουν οι άφθονοι τραγουδιστές της διασποράς, με “kuduro”, που είναι σύνθετη λέξη: «ku», στην κρεόλικη αργκό, θα πει «τα οπίσθια» και «duro» ως γνωστόν είναι το σκληρό, το δυνατό, ενώ η “kizomba” είναι εξαιρετικά δημοφιλές είδος, πιο ρομαντικό και αισθησιακό και, ως εκ τούτου, πολύ δημοφιλές για χορό σε ζευγάρια. Χορευτικές μουσικές κατευθείαν από την ομογάλακτη Ανγκόλα αλλά με πολλές προσμίξεις όχι μόνο από την Αφρική αλλά και από την Καραϊβική και κυρίως την Αϊτή.
Παρά τις διαφοροποιήσεις, οι μουσικές του Πράσινου Ακρωτηρίου βαδίζουν σήμερα χέρι χέρι. Και είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως η Cize, όπως την αποκαλούσαν χαϊδευτικά, απλώς –αλλά και δικαίως- άνοιξε την πόρτα για να μπει φως σε ένα μικρό μουσικό παράδεισο.
To playlist του Λεωνίδα:
