Μέσα από τα προσωπικά της αντικείμενα, η Frida Kahlo ταξιδεύει στο Λονδίνο

Η Μάγια Τσόκλη ταυτίζεται με την ταξιδιωτική δημοσιογραφία. Μετά από…

Με την ευκαιρία της μεγάλης έκθεσης-αφιέρωμα στη Frida Kahlo στο Victoria & Albert Museum του Λονδίνου αλλά και μιας επίσκεψης στο Μεξικό, ταξιδεύουμε στη πολυτάραχη ζωή της πιο εμβληματικής καλλιτέχνιδας του 20ου αιώνα.

Frida Kahlo in blue satin blouse, 1939, photograph by Nickolas Muray. © Nickolas Muray Photo Archives

Η έκθεση στο Victoria & Albert Museum του Λονδίνου

Το 2004 εκατοντάδες προσωπικά αντικείμενα της πιο ιδιαίτερης Μεξικάνας καλλιτέχνιδας ανακαλύφθηκαν στο μπάνιο του περίφημου «Γαλάζιου σπιτιού», που είχε παραμείνει κλειδωμένο μετά το θάνατό της.
Σήμερα, περισσότερα από 200, πολύ προσωπικά αντικείμενα της Φρίντα Κάλο εκτίθενται για πρώτη φορά εκτός Μεξικού, στο Victoria & Albert Museum στο Λονδίνο μέχρι και τις 4 Νοεμβρίου του 18. Φωτογραφίες, γράμματα, ρούχα, κοσμήματα «ανασταίνουν”, με τον τρόπο τους, τη “περίπτωση” Φρίντα Κάλο. Από το Μεξικό στο Λονδίνο, το ταξίδι μιας επίπονης, υπερβατικής ζωής της που άνθισε μέσα από τη Τέχνη. Περισσότερα για την έκθεση, εδώ.

Guatemalan cotton coat worn with Mazatec huipil and plain floor-length skirt. Museo Frida Kahlo. © Diego Rivera and Frida Kahlo Archives, Banco de México, Fiduciary of the Trust of the Diego Rivera and Frida Kahlo Museums

Η ζωή της Frida Kahlo

Ήταν 17 Σεπτεμβρίου του 1925, όταν το λεωφορείο όπου επέβαινε συγκρούστηκε με ένα καροτσάκι σ’έναν πολυσύχναστο δρόμο της πόλης του Μεξικού. Μέσα στον πανικό και τα ουρλιαχτά, καθώς κορμιά πετάγονταν πάνω στα συντρίμμια, μια σιδερένια κουπαστή τρύπησε τη κοιλιά της 18χρονης Frida Kahlo, σπάζοντας την σπονδυλική της στήλη, τη λεκάνη της και το ήδη ταλαιπωρημένο από μια νεανική πολυομυελίτιδα δεξί της πόδι, σε 11 σημεία…

Ο πόνος ήταν βέβαια σωματικός, αλλά και βαθειά συναισθηματικός και ψυχολογικός. Για τους επόμενους 3 μήνες, η Φρίντα κυριολεκτικά “εγκλωβίστηκε” μέσα σε έναν ολόσωμο γύψο ενώ υποβλήθηκε σε περισσότερες από 30 εγχειρήσεις. “Ζούσε, πεθαίνοντας” είπε ένα κοντινός της φίλος. Όμως να που ο φόβος και η απελπισία βρήκαν διέξοδο μέσα από στην ασυμβίβαστη Τέχνη της.
Το 1926, και πάλι περιορισμένη στο κρεββάτι μετά από μία υποτροπή, δέχτηκε ένα θεόσταλτο δώρο από τους γονείς της: ένα καβαλέτο και χρώματα. Τότε ξεκινά ουσιαστικά η καριέρα της που θα διαρκέσει 29 χρόνια, μέσα από τη δημιουργία μιας αισθησιακής, ταραγμένης, ισχυρής Τέχνης, εντελώς αντισυμβατικής, που παρουσιάζεται μέσα από τις άκρως πρωτοποριακές, για την εποχή της, αυτοπροσωπογραφίες. “Ζωγραφίζω τον εαυτό μου γιατί είμαι συχνά μόνη και είμαι το θέμα που γνωρίζω καλύτερα” θα πει η Φρίντα.

Nickolas Muray (1892-1965), Frida painting ’The Two Fridas’, Coyoacán, 1939

H Φρίντα γεννήθηκε το 1907, στο Κογιοακάν, ένα προάστιο της πόλης του Μεξικού. Ενήλικη, διέδωσε τη φήμη ότι είδε το πρώτο φως της ημέρας το 1910, και ότι έτσι, η ζωή της ξεκίνησε ταυτόχρονα με την Μεξικανική Επανάσταση! Μεγάλωσε σε μια φιλελεύθερη οικογένεια με 3 αδελφές και έναν Γερμανό φωτογράφο πατέρα, που της έδωσε μία ξεχωριστή ανατροφή. Στα 6 της κόλλησε πολυομυελίτιδα και έμεινε στο κρεβάτι για 9 ολόκληρους μήνες. Κόντρα σε κάθε πρόβλεψη, κατάφερε να τη ξεπεράσει και να φοιτήσει στο καλύτερο σχολείο της πόλης του Μεξικού το οποίο -ως επαναστάτρια από φύση- αναστάτωνε με κροτίδες αλλά και τις ακραίες ενδυματολογικές της επιλογές. Όταν, ο ήδη διάσημος, Ντιέγκο Ριβέρα εμφανίζεται στο σχολείο το 1922 για να σχεδιάσει μία τοιχογραφία στο αμφιθέατρο, η Φρίντα τον ερωτεύεται και αποφασίζει ότι τον θέλει για πατέρα του παιδιού της. Τότε ο Ριβέρα είναι 36 και εκείνη μόλις 15 ετών.

“Frida and Diego Rivera,” an oil on canvas painted in 1931.San Francisco Museum of Modern Art

Οι δυο τους θα συναντηθούν 6 χρόνια αργότερα, μετά το δυστύχημα της, και παρότι θα θεωρηθούν απ’όλους ένα περίεργο και εντελώς αταίριαστο ζευγάρι (ακόμη και οι γονείς της Κάλο τους αποκαλούν, “Ο Ελέφαντας και η περιστέρα”) θα παντρευτούν το 1929. Ο Ριβέρα ζητά από τον Juan O’Gorman, έναν από τους πλέον διακεκριμένους αρχιτέκτονες του 20^ου αιώνα της σχολής του Λε Κορμπιζιέ, να σχεδιάσει τα «δίδυμα», ενωμένα με μια γέφυρα σπίτια τους. Όταν η Φρίντα θυμώνει, συνήθως μετά τις πολλές απιστίες του, κλειδώνει τη πόρτα της και απομονώνεται στα διαμερίσματά της. Και οι απιστίες είναι συνεχείς και πολλές. Αυτή που θα τις κοστίσει περισσότερο είναι με την αγαπημένη της μικρή αδελφή Cristina το 1934. “Δολοφονημένη από τη ζωή” περιέγραψε τον εαυτό της η Φρίντα, και έφτιαξε άλλο ένα αριστούργημα, εμπνευσμένη και από μία δολοφονία των ημερών εκείνων με “Μερικές μικρές μαχαιριές” μιας γυναίκας από τον εραστή της.

“Είχα δυο μεγάλες ατυχίες στη ζωή. Η μία ήταν στο λεωφορείο. Η άλλη ήταν ο Ντιέγκο”…

Βέβαια και η ίδια η Φρίντα ήταν εξαιρετικά εξωσυζυγικά δραστήρια. Ανοικτά αμφιφυλόφιλη, είχε σχέσεις τόσο με γυναίκες (με την ενθάρρυνση του Ντιέγκο) όσο και με άνδρες (κάτι που τον εξόργιζε). Παρά τα δράματα, η έλξη μεταξύ τους ήταν ακατανίκητη. Η προσπάθειά τους να κάνουν παιδί οδήγησε σε πολλαπλές αποβολές αλλά και μία άμβλωση που επέβαλαν οι γιατροί λόγω των παλιών τραυματισμών της λεκάνης της. Όλος ο πόνος της στο νοσοκομείο Henry Ford αποικονίζεται μοναδικά στο έργο της “Νοσοκομείο Χένρι Φόρντ”. “Ποτέ, καμιά γυναίκα δεν κατέθεσε με τέτοιο ποιητικό τρόπο το δράμα της” θα πει ο Ριβέρα.

Βαθιά πολιτικοποιημένοι, ο Ριβέρα και η Κάλο αποτελούν από μόνοι τους τη πολιτιστική και Μαρξιστική καρδιά της δεκαετίας του 30 στο Μεξικό. Το 1937, ο εξόριστος Λεων Τρότσκι και η σύζυγός του έρχονται να ζήσουν για 2 χρόνια στο οικογενειακό σπίτι της Frida, την Casa Azul. Ξεκινά μια σύντομη αλλά παθιασμένη σχέση μεταξύ του Τρότσκι και της Κάλο, με έντονη ερωτική αλληλογραφία που φυσικά η Φρίντα θα εικονοποιήσει στο έργο της “Ανάμεσα στις Κουρτίνες”, μια αυτοπροσωπογραφία που χάρισε στον Λεόν Τρότσκι για τα γενέθλιά του. Στα χέρια της, κρατά μια επιστολή που λέει «Για τον Λεόν Τρότσκι, με όλη μου την αγάπη, αφιερώνω αυτόν τον πίνακα στις 7 Νοεμβρίου 1937. Frida Kahlo στο Saint Angel του Μεξικού». Δυο χρόνια αργότερα, τόσο η ίδια όσο και ο Ντιέγκο θεωρούνται ύποπτοι -αλλά αθωώνονται- για συμμετοχή στη δολοφονία του Μπολσεβίκου επαναστάτη.

Παράλληλα, η φήμη της ζωγράφου Φρίντα Κάλο μεγαλώνει. Το 1938 δέχεται πρόσκληση να παρουσιάσει τα έργα της στη Νέα Υόρκη. Στα εγκαίνια έρχεται η Georgia O’Keefe (με την οποία συνδέεται ερωτικά) ενώ ο διάσημος ηθοποιός Edward G Robinson αγοράζει 4 έργα της! Η Κάλο ανήκει πλέον στη μεταεπαναστατική ομάδα διανοούμενων που επανεφευρίσκουν τον παραδοσιακό πολιτισμό μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα. Η Φρίντα κυκλοφορεί με την παραδοσιακή φορεσιά των Μεξικανών Ινδιάνων Tehuana, φοράει κορδέλες στα μαλιά της, τολμά χρυσές και διαμαντένιες θήκες στα δόντια της που λάμπουν όταν χαμογελά. Αρνείται να συμμορφωθεί με τα ιδεώδη της γυναικείας ομορφιάς της εποχής. Τονίζει το χνούδι πάνω από τα χείλη της, βάφει έντονα τα φρύδια της. Η εμφάνισή της έχει μια επιθετικότητα, προκαλεί, είναι μια κραυγή ενάντια στη συμβατικότητα.

Έτσι εμφανίζεται και το 39 στο Παρίσι, για να δείξει τη δουλειά της καλεσμένη του Αντρέ Μπρετόν. Με αδύναμη υγεία, μόνη χωρίς τον Ντίεγκο, περιφρονεί τις “διανοούμενες σκύλες” του μποέμ Παρισιού. Αυτό δεν την εμποδίζει, χάρη στη βοήθεια του Μαρσέλ Ντισάν, να έχει τεράστια επιτυχία! Η Elsa Schiaparelli σχεδιάζει ένα φόρεμα εμπνευσμένο από αυτήν, το Λούβρο αγοράζει ένα από τα έργα της -το πρώτο από έναν μεξικανό καλλιτέχνη του 20ου αιώνα. “Πίστευαν ότι ανήκα στο χώρο του σουρεαλισμού” θα πει η ίδια, “όμως έσφαλαν. Δεν ζωγράφισα ποτέ τα όνειρά μου, ζωγράφισα τη πραγματικότητά μου”.

Δυο μέρες μετά την έκθεσή της, η Φρίντα εγκαταλείπει τη Γαλλία και επιστρέφει στο Μεξικό. Εγκαταλείπει το κοινό σπίτι με τον Ριβέρα και εγκαθίσταται πίσω στο πατρικό της, στην Casa Azul. Το ζευγάρι χωρίζει το φθινόπωρο του 39 και η Φρίντα αποφασισμένη να αποκτήσει επιτέλους την απόλυτη ανεξαρτησία της και να ζήσει από τη τέχνη της, παραιτείται και από τη γυναικεία της εμφάνιση. Το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς θα βρει το ζευγάρι και πάλι μαζί όμως η Φρίντα θέτει προϋποθέσεις, την οικονομική και σεξουαλική χειραφέτησή της. Η υγεία της τα επόμενα χρόνια επιδεινώνεται και οι γιατροί προτείνουν να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση στη σπονδυλική στήλη στη Νέα Υόρκη.

10-22 Απρίλιου, στη Σρι Λάνκα, με στυλ…

Το ’50 μια νέα εγχείρηση θα της επιτρέψει να περπατήσει ξανά, για λίγο. Το 53, οργανώνεται η πρώτη της ατομική έκθεση στο Μεξικό, όμως τη νύχτα των εγκαινίων είναι τόσο καταβεβλημένη που οι γιατροί της απαγορεύουν να σηκωθεί από το κρεβάτι. Ο Ριβέρα θα φροντίσει ώστε να μετακινηθεί με το κρεβάτι της στη γκαλερί, όπου, σε σύγχυση λόγω της βαριάς φαρμακευτικής αγωγής, συμμετέχει δυναμικά στη φιέστα.
Όμως ο πόνος στο πόδι γίνεται ανυπόφορος και οι γιατροί αποφασίζουν να το ακρωτηριάσουν. Η Φρίντα θα πέσει σε βαριά κατάθλιψη και το γνωστό της σθένος αρχίζει να την εγκαταλείπει. Παθαίνει πνευμονία το 1954, και πεθαίνει στην Casa Azul στις 13 Ιουλίου, στα 47 της χρόνια, ίσως και από υπερβολική δόση Demoral…

Η Casa Azul

Το Γαλάζιο Σπίτι (Casa Azul) είναι το πατρικό της Φρίντα Κάλο. Εδώ γεννήθηκε, έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της, εδώ ζωγράφισε μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της και εδώ, εντέλει πέθανε. Το 1955, έναν χρόνο μετά τον θάνατό της, ο Ριβέρα δώρισε το σπίτι στο μεξικανικό κράτος, που το μετέτρεψε σε μουσείο, διατηρώντας το, ευτυχώς, σχεδόν άθικτο. Παντού υπάρχει η σφραγίδα της Κάλο: στη διακόσμηση και το χρώμα, στα προσωπικά της αντικείμενα. Εκεί βρίσκεται το αναπηρικό της καροτσάκι, οι ορθοπεδικοί κορσέδες που φορούσε, ακόμη και σε ένα δοχείο, οι στάχτες της. Ακολουθούν κάποιες εικόνες που τράβηξα στην επίσκεψή μου, από το σπίτι και το ατελιέ της.