+24 Fes: Στη καρδιά του λαβύρινθου
Fes: Στη καρδιά του λαβύρινθου
Fes: Στη καρδιά του λαβύρινθου
Η χρυσή εποχή της Φες πέρασε άραγε ανεπιστρεπτί? Η Μάγια Τσόκλη περπατάει στους μυρωδάτους δαιδάλους της πρώτης μεντίνας του αραβικού κόσμου και διαπιστώνει ότι η αυτοκρατορική πόλη μπορεί να μην έχει πια τη δύναμη να πάρει πολιτικές αποφάσεις, διατηρεί όμως τον προπατορικό θησαυρό του: το κύρος ενός μακραίωνου Πολιτισμού.
Μια βόλτα στη Μεντίνα
« Balak! Balak!!!» «Τι ουρλιάζουν αυτοί από πίσω;» πρόλαβα να σκεφτώ καθώς φωτογράφιζα οκλαδόν. Μετά ένιωσα το κτύπημα. Ήταν γερό, δεν μπορώ να πω, και κυρίως ξαφνικό. Προσγειώθηκα σε δύο φάσεις, με τρόπο άκρως επεισοδιακό κρίνοντας από τα τρανταχτά γέλια που άκουσα γύρω μου, διασώζοντας ευτυχώς τη καινούρια μου μηχανή.
“Balak” σημαίνει «προσοχή!» και κάθε φορά που ακούς τη λέξη πρέπει να τρέχεις να σωθείς δίπλα στους τοίχους της Μεντίνας, από τα φορτωμένα γαϊδούρια που γονατίζουν κάτω από το βάρος των υφασμάτων, των δερμάτων και των τροφών που κουβαλάνε! Αυτό μου είπε χαμογελώντας ο οδηγός μου, ο Σαλαχεντίν καθώς μάζευε τα κομμάτια μου έξω από την πύλη Bab Boujloud.
Ολόκληρη η μεντίνα είναι γεμάτη με εξειδικευμένα καταστήματα και εργαστήρια. Οι τεχνίτες της Φες είναι φημισμένοι σε όλο το Μαγκρέμπ.
Μπήκαμε –προσεκτικά- στη παλιά τειχισμένη πόλη. Ο ξεναγός μου άρχισε να μου μιλά για την Ιστορία της για να καταλήξει «Σήμερα, η Φες, η πρώτη και μεγαλύτερη μεντίνα του κόσμου, αρχιτεκτονικό μοντέλο για τόσες άλλες, παραμένει μια από τις πιο όμορφες και κοσμοπολίτικες ισλαμικές πόλεις.»
Ακολουθήσαμε τον κεντρικό εμπορικό δρόμο, την Talaa Kbira. Φρούτα, λαχανικά, μυρωδικά, ζωντανές κότες, ασώματες κατσίκες και καμήλες, πασούμια, απερίγραπτα γλυκά, ψωμιά, όλα είχαν τη θέση τους στους πάγκους και τα μικροσκοπικά καταστήματα. Μια έγχρωμη έκρηξη από παλιές μυρωδιές και ήχους σε μετέφεραν στο Μεσαίωνα.
«Αυτός εδώ είναι ο μεντρεσές Bou-Inania. Δεν νοείται να έρθεις στη Φες και να μην τον επισκεφθείς!» Πραγματικά, ο πλούτος που υπήρχε μέσα στο μεντρεσέ ήταν εντυπωσιακός. Η αυλή ήταν όλη διακοσμημένη με zelliges, πλακάκια από Φαγιάνς με επαναλαμβανόμενα σχέδια και ιερά νοήματα και οι όψεις είχαν ξυλόγλυπτες σε κέδρο διακοσμήσεις. Μέσα στο τζαμί, οι κολόνες ήταν από μάρμαρο Καράρας, 56 δωμάτια φιλοξενούσαν, λέει, τους φοιτητές…
Από την αρχή ένιωσα ότι η Φες μοιάζει με μηχανή του χρόνου, μέσα στην οποία μπορείς να χαθείς πολύ εύκολα. Η πολεοδομική της οργάνωσή υπακούει σε έναν κοινωνικό-πολιτιστικό κώδικα αιώνων. Προς όλες τις κατευθύνσεις απλώνονταν δαιδαλώδη δρομάκια που οδηγούν σε κρυφές γειτονιές που μόνο ένας ντόπιος μπορεί να αναγνωρίσει. «Ξέρεις τι μήκος έχουν τα στενά της Φες?» με ρώτησε ο Σαλαχεντίν χαμογελώντας. «300 χιλιόμετρα! Και εμείς που έχουμε μεγαλώσει εδώ, χανόμαστε!»
Η μεντίνα της Φες δεν έχει αλλάξει τα τελευταία 900 χρόνια. Οι δρόμοι της είναι πολύ στενοί για αυτοκίνητα, έτσι αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες αστικές ζώνες στον κόσμο όπου ο πεζός κυριολεκτικά βασιλεύει. Στον κεντρικό εμπορικό άξονα Tala’a Kbira, οι ντόπιοι εμπορεύονται παραδοσιακά.
Είναι ότι τελικά, η μεντίνα μοιάζει με τα φημισμένα Zelliges. Με αυτά τα περίπλοκα και συμβολικά πορσελάνινα άστρα που εξιστορούν την δημιουργία του κόσμου, και διαβάζονται από το κέντρο προς τις διακλαδώσεις για να επιστρέψουν και πάλι στο κέντρο του σχεδίου, δηλαδή στο κέντρο του κόσμου…
Μη Μουσουλμάνοι δεν επιτρέπονται στο τέμενος Quaraouiyine
Μία κατοικία της επιστήμης και της σοφίας
Κέντρο της πόλης τώρα, είναι το τζαμί Quaraouiyine που κτίστηκε τον 9ο αιώνα. Ιδρύθηκε από μια γυναίκα, τη Fatima Bint al-Fihria, απόγονο του προφήτη και έγινε αμέσως θρησκευτικό κέντρο του Μαρόκου και στη συνέχεια όλου του Μαγκρεμπ. Το τζαμί και το πανεπιστήμιό του, ένα από τα πρώτα του γνωστού τότε κόσμου, μετέτρεψαν τη Φες σε τόπο πολιτιστικών συναντήσεων και ανταλλαγών. Μεγάλοι μελετητές και στοχαστές το επισκέφθηκαν και ανταποκρίθηκαν έτσι στην προσευχή του ιδρυτή της πόλης και του βασιλείου του Μαρόκου, του Ιντρίς τον Α’ (788-791), απόγονου του Μωάμεθ, που ζήτησε από τον Ύψιστο, να κάνει «αυτόν τον τόπο κατοικία της επιστήμης και της σοφίας!» Με τις 270 κολόνες του, τις 14 πύλες, το ψιλότερο μιναρέ του μουσουλμανικού κόσμου, το τέμενος Quaraouiyine παραμένει δυστυχώς κλειστό στους μη μουσουλμάνους που κλέβουν εικόνες από τις τελετουργίες των πιστών μέσα από τις μισανοικτές πόρτες. «Χωράει μέχρι και 20.000 προσκυνητές», με πληροφόρησε ο Σαλαχεντίν.
Ο κόσμος των βαφείων
Για μια πραγματική “οσφρητική” εμπειρία του μεσαιωνικού Μαρόκου, φτάνει να ακολουθήσεις ττς μυρωδιές που αναδύονται από τη συνοικία των βυρσοδεψών, όπου οι εργάτες δουλεύουν ξυπόλυτοι μέσα στους λάκκους βαφής.
Τα βαφεία Chouwara βρίσκονται μέσα στη τοιχισμένη μεντίνα. Οι εργάτες βάφουν τα δέρματα με φυσικά χρώματα: παπαρούνα για το κόκκινο, κέδρος για το καφέ, χέννα για το πορτοκαλί, σαφράν για το κίτρινο…
Περιπλανηθήκαμε ώρες. Πύλες απροσδόκητες σε οδηγούσαν σε ολόκληρους κόσμους. Στο κόσμο των δερματάδων, στο κόσμο των βαφείων όπου κάτω από μια βαριά ατμόσφαιρα δεκάδες κουρασμένες ψυχές δούλευαν μέσα στους γεμάτους αμμωνία η χρώμα ληνούς. Πιο κάτω, η γειτονιά των ξηρών καρπών, πιο πέρα οι τεχνίτες του ξύλου και του χαλκού.
Και τι δε βρήκα σ’αυτή τη βόλτα: Εκθαμβωτικούς θρόνους για γάμους, περίτεχνους καθρέπτες μέσα στους οποίους αντικατοπτρίζονταν κομματιασμένες αλήθειες της αγοράς , υπέροχες σφυρήλατες γούρνες, εξαιρετικά χαλιά… μέχρι σαλιγκάρια βραστά στο πόδι έφαγα από ένα πλανόδιο εστιάτορα από τον ενθουσιασμό μου!
Κατάστημα με περίτεχνους καθρέφτες κοντά στη πλατεία Seffarine
Τρεις πόλεις σε μία
Τοποθετημένη πάνω στο δρόμο του Χρυσού, η Φες εξελίχθηκε σε μια πόλη αστική. Πολλά τα fondouk, τα καραβανσαράι που εμπορεύονταν με τη Κίνα, την Ινδία και την Περσία, πολλά τα dars, εντυπωσιακές οικίες οι ιδιοκτήτες των οποίων, -μέλη της πιο προνομιούχας κοινωνίας του Μαρόκου- έχουν πλέον μετακινηθεί προς τις διοικητικές πόλεις όπως η Καζαμπλάνκα και η Ραμπάτ.
Η σημερινή πληθυσμιακή έκρηξη της πόλης που κάνει τη Φες να ασφυκτιά μέσα στα τείχη της, οφείλεται φυσικά στην αστυφιλία. Οι αρχές μιλούν για 300.000 κατοίκους, ίσως και για 400.000 που στριμώχνονται στη Fes el Jdid, κληρονομιά των Μερινίδων από τον 13ο αιώνα και στη Fes-el-Bali, το πιο παλιό κομμάτι της πόλης που αναπτύχθηκε στις όχθες του ποταμού (oued) Φες, και αποτελείται από δύο πυρήνες, από το quartier des Andalous και το Quartier des Kairouanais.
Η Φες είναι τρεις πόλεις σε μία, τρεις στάσεις στο χρόνο: η Νέα Φες φτιάχτηκε κατά τη διάρκεια του γαλλικού προτεκτοράτου, η Fes el Jedid κτίστηκε από τους Μερινίδες και η παλιά Fes ή Fes el Bali ιδρύθηκε στις αρχές του 9ου αιώνα.
Τον 9ο αιώνα (818), αιματηρές εξεγέρσεις ξέσπασαν στην Κόρδοβα της Ισπανίας, εναντίον του εμίρη Al-Hakim του 1ου, και η καταστολή τους υπήρξε βίαιη. Εκατοντάδες οικογένειες εγκατέλειψαν τότε την Al-Andalus (την ισλαμική Ισπανία) και οδηγήθηκαν στην εξορία, αναζητώντας καταφύγιο στο Μαρόκο. Εγκαταστάθηκαν στη δεξιά όχθη του ποταμού Φες, στην Παλιά Πόλη, και η συνοικία όπου έμειναν έγινε το σημερινό Quartier des Andalous.
Στην αριστερή όχθη, στην Al Aliya, έφτασαν Άραβες κυνηγημένοι από τη σημερινή Τυνησία. Ήταν πρόσφυγες από την πόλη Kairouan και έτσι, η περιοχή εκείνη της πόλης ονομάστηκε Quartier des Kairouanais.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι πρόσφυγες ήταν καλλιεργημένοι κι έφεραν στην πόλη έναν αξιοσημείωτο παλμό που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη ραγδαία ανάπτυξή της. Αν και μέχρι τον 11ο αιώνα, η καθεμιά από τις δύο γειτονιές που αποτελούσαν την Φες συνέχισαν να αναπτύσσονται αρκετά αυτόνομα πίσω από τα τείχη τους, γύρω από τα τεμένη και τις αγορές τους, οι συνεισφορές από τους δύο μουσουλμανικούς πόλους, την Ισπανία και την Τυνησία, επέτρεψαν τη γέννηση ενός νέου πολιτισμού. Με την πάροδο των αιώνων, η Φες, ως πολιτικό, θρησκευτικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο του Μαρόκου, χωρίς να είναι πάντα πρωτεύουσά του, αναμορφώθηκε από τις δυναστείες που διαδέχονταν η μία την άλλη. Κάθε νέα βασιλεία, τη γέμιζε παλάτια, τεμένη, μεντρεσέδες, και λουτρά.
Οι ερειπωμένοι τάφοι των Μερινίδων βρίσκονται βόρεια της πόλης, κοντά στη πύλη Bab el Guissa
«Για να καταλάβεις την εξέλιξη της πόλης που ανήκει στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουνέσκο, πρέπει να τη δεις από ψιλά» μου είπε ο Σαλαχεντίν Λαζράκ, γέννημα θρέμμα της Φες, ιδιοκτήτης ενός υπέροχου ριάντ και ένας από τους πιο πολύγλωσσους και έμπειρους ξεναγούς της χώρας.
Ανεβήκαμε λοιπόν στο σημείο με την ομορφότερη θέα, στο λόφο όπου στέκουν οι τάφοι των Μερινίδων. Καθώς πλησίαζε η δύση, τα αδιάκριτα βλέμματά μας έπεσαν πάνω σε κάτι ντροπαλά νεαρά ζευγαράκια που αγγίζονταν σε κάθε δοθείσα ευκαιρία. Ένας πιτσιρικάς είχε μετατρέψει τους ερειπωμένους τάφους σε παιδική χαρά και σκαρφάλωνε ως κατσίκι επιδεικνύοντας τις ικανότητές του. Όταν του είπα ότι θα τον φωτογραφήσω και ότι θα μπει σε περιοδικό, ήταν σα να αναγνωρίζονταν επιτέλους οι κόποι μιας ζωής!
Έμεινα στο λόφο ώρα. Να παρατηρώ τα ζευγάρια, τα καλυμμένα κορίτσια που πριν από λίγο γελούσαν γυμνά στο χαμάμ, τον μικρό να παίρνει πόζες για τη μηχανή μου, τα τείχη της Φες, της ωραιότερης μεντίνας του κόσμου να φωτίζεται με χίλιες και μία λάμψεις…
Λίγες πρακτικές πληροφορίες
- Χωρίς αμφιβολία, οι πιο ευχάριστες εποχές για ταξίδι στη Βόρεια Αφρική είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο (παρότι πιο ξερό). Καλύτερες τιμές βέβαια, θα βρείτε off season.
- Το Μαρόκο συναλλάσσεται με ντίρχαμ. Κάντε την αριθμητική σας εδώ. Παρότι πρόκειται για μια τουριστική χώρα, δεν δέχονται όλοι πιστωτικές κάρτες. Φροντίστε να έχετε μαζί σας ρευστό, από το ξενοδοχείο σας θα σας κατευθύνουν προς το σωστό ανταλλακτήριο.
- Για τις κυρίες, έχετε υπόψιν σας ότι το Μαρόκο είναι μια μουσουλμανική χώρα. Δεν θέλει σοφία, προτιμήστε μια “σεμνή” ενδυμασία.
- Το 2021 το ραμαζάνι διαρκεί από τις 12 Απριλίου έως τις 11 Μαϊου. Κρατήστε το, ως πληροφορία, καθώς δυσκολεύει κάπως το ταξίδι.
- Νερό μόνο εμφιαλωμένο, ακόμη και για τα δόντια. Αποφεύγετε παγάκια, φρέσκιες σαλάτες, πάρτε μαζί σας και κανένα ercefuryl ή κανένα imodium καλού κακού!
Αυτή τη στιγμή, η Fes συνδέεται απευθείας με το Παρίσι με την Royal Air Maroc, την Ολλανδική low cost Transavia, την Ryanair. Δεν χρειάζεται βίζα.
Για τη διαμονή σας, δοκιμάστε το Ριάντ Ibn Khaldoun
