Λες το όνομά της και ήδη ακούς τον καταρράκτη να βουίζει στ’αυτιά σου. Πόλη σφραγισμένη από την παρουσία του νερού, η Έδεσσα έχει ένα κρυμμένο πρόσωπο πολύ γοητευτικό καιι τώρα, στο κατώφλι της άνοιξης είπαμε πως είναι ιδανικός καιρός να τα ανακαλύψουμε.
Όλες οι πινακίδες και όλοι ο δρόμοι οδηγούν στους καταρράκτες. Για τη ακρίβεια οδηγούν στο ομώνυμο πάρκο τους, το οποίο ανανταριάζεται από τη βουή του Εδεσσαίου ποταμού (που παλιότερα λεγόταν Βόδας και η πόλη Βοδενά). Όλοι θα έρθουν εδώ για περίπατο. Τον απολαμβάνουν. Ελάχιστοι βέβαια γνωρίζουν ότι εδώ βρίσκονταν τα χριστιανικά νεκροταφεία τα οποία και μετέφεραν οι Γερμανοί το 1942 όταν πρώτοι ανακάλυψαν την τουριστική δυνατότητα της πόλης, δημιουργώντας δύο πισίνες για τους στρατιώτες τους. Το πάρκο διαμορφώθηκε αργότερα. Μέχρι το 1940 ήταν πολύ δύσκολο να προσεγγίσεις τους καταρράκτες. Όλοι οι παλιοί περιηγητές τους μνημονεύουν ως πολύ δυσπρόσιτους. Σήμερα από τους 11 έχουν μείνει 7 και μόνο 2 είναι ορατοί και προσεγγίσιμοι. Και να σκεφτείς ότι οι καταρράκτες δημιουργήθηκαν τον 14ο αιώνα, μετά από σεισμό όταν άνοιξαν ρήγματα στο βράχο και έφυγαν τα λιμνάζοντα νερά…
Κατηφορίζουμε μαζί με τον κόσμο προς τον Κάρανο, τον μεγάλο καταρράκτη, που βροντάει στα γλυμμένα βράχια πέφτοντας από 70 μέτρα, υψώνοντας αφρούς και κουρτίνες από υδρατμούς που αναλύονται στα χρώματα της ίριδας. Οι φωτογραφικές μηχανές, τα smartphones και κάθε λογής κάμερες παίρνουν φωτιά. Σήμερα το νερό είναι αρκετό, άλλες μέρες λιγοστεύει, κάποια βράδια κλείνει. Η ροή είναι ελεγχόμενη από τον ΥΗΣ του Άγρα. Τη δεκαετία του 1960 υπήρξε σχέδιο να καταστραφεί το πάρκο και να γίνει λίμνη για μεγαλύτερη παραγωγή ενέργειας. Υπήρξε ομως πρωτοφανής περιβαλλοντική διαμαρτυρία και μετά από άρθρα του εδεσσαίου δημοσιογράφου Σόλωνα Γρηγοριάδη στην εφημερίδα «Ακρόπολη», η κυβέρνηση Καραμανλή υπαναχώρησε και το πάρκο και ο καταρράκτης γλίτωσαν.
Τόσα νερά είναι πρώτης τάξεως κινητήρια δύναμη. Ο τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή είχε μετρήσει κάπου 200 νερόμυλους και στα τέλη του 19ου αιώνα δίπλα στα τρεχάμενα νερά της Έδεσσας ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση της πόλης, με τη δημιουργία των πρώτων κλωστοϋφαντουργείων (τα πρώτα φευ από Ναουσαίους επιχειρηματίες…). Από τη δεκαετία του 1920 ως τον Δευτερο Παγόσμιο Πόλεμο η Έδεσσα άκμασε τόσο, που την έλεγαν Μάντσεστερ της Ανατολής. Η παρακμή ξεκίνησε με τη δημιουργία μεταπολεμικά του ΥΗΣ του Άγρα, όταν τα υδροκίνητα εργοστάσια αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν τα υδάτινα δικαιώματα τους στη ΔΕΗ. Το 1962 έπεσε το τελευταίο λουκέτο στο πρώην «Μάντσεστερ».
Ανοιχτό μουσείο νερού
Από εκείνες τις ηρωικές εποχές σήμερα υπάρχει ένα Υπαίθριο Μουσείο Νερού. Δηλαδή; Ένα σύμπλεγμα πρωτοβιομηχανικών κτηρίων και υδροκίνητων εργοστασίων, ένα γοητευτικό σύμπαν από καλντερίμια, αυλάκια με τρεχάμενο νερό, γρανάζια, εξαρτήματα, ιμάντες, γιγαντιαίους τροχούς, πρωτοβιομηχανικά γλυπτά από χυτοσίδηρο, και όλα αυτά πνιγμένα στη βλάστηση, τα πλατάνια, τους κισσούς. Περάσαμε από τον παλιό αλευρόμυλο του Σαλαμπάση ενώ το σησαμοτριβείο του Γιαννάκη είναι πλέων ενυδρείο – σερπετάριο. Είναι το πρώτο στην Ελλάδα με ψάρια του γλυκού νερού αλλά έχει και φίδια, νεροχελώνες, χέλια, καβούρια, ως και κροκόδειλους! Έξω από το ενυδρείο ένα ζευγάρι βγάζει φωτογραφία δίπλα σε ένα θεόρατο σκουριασμένο γρανάζι. Φτάνουμε ως τον Μέγα Κρημνό, το καλντερίμι – είσοδο της πόλης κάποτε. «Γκολέμου Κρίμνου» μου φωνάζει ένας παππούς περνώντας. Στα «εντόπικα» φυσικά, την γλώσσα της πόλης…
Η σημερινή Έδεσσα είναι χτισμένη στη θέση της πολύ παλαιότερης. Η αρχαία ακρόπολη βρισκόταν στο «φρύδι» της σημερινής πόλης και περιβαλλόταν από ένα αβαθές τέναγος. Η πόλη ήταν οχυρωμένη από τα νερά και τον γκρεμό. Υπήρχαν συστήματα για να παροχετεύουν τα νερά με ανοίγματα στα τείχη. Η Κάτω Πόλη δημιουργήθηκε στα Κλασσικά χρόνια. Η Έδεσσα βρισκόταν πάνω σε ένα σημαντικότατο οδικό άξονα, την βασιλική οδό, η οποία αργότερα έγινε η διάσημη Εγνατία. Στη ρωμαϊκή ‘Έδεσσα ζούσαν εύποροι έμποροι και τότε η πόλη έκοβε δικό της νόμισμα. Η Έδεσσα οχυρώθηκε στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα και τα τείχη της είναι ο καλύτερος μάρτυρας της πορείας της. Στην ακρόπολη μέρος από τα τείχη βρίσκεται στα υπόγεια πολυκατοικιών. Στον Λογγό όμως τα απομεινάρια της Κάτω Πόλης είναι αρκετά εντυπωσιακά. Βλέπουμε ανάμεσά τους εμφανές το ίζημα που πλάκωσε την πόλη, ένα πέτρινο πάπλωμα σα λάβα. Από τα τέλη του 6ου μ.Χ. αιώνα η Κάτω Πόλη σταδιακά εγκαταλείπεται και ο κόσμος συγκεντρώνεται στην ακρόπολη όπου δημιουργείται το βυζαντινό κάστρο των Βοδενών. Τα νερά του Εδεσσαίου σκεπάζουν με λάσπη και πέτρες στην αρχαία πόλη η οποία θα ξαναφανεί μετά από αιώνες όταν οι λοστοί της ανασκαφής σπάσουν το λίθινό της κέλυφος. Περπατάμε ανάμεσα στους κίονες της κεντρικής οδού, γύρω μας υπάρχουν σπίτια και μαγαζιά, βλέπουμε αρχαίες τρίλιζες σκαλισμένες στο έδαφος και έναν κίονα με αφιερωματικές επιγραφές στη θεά Μα.
Συνεχίζουμε στο μονοπάτι δίπλα στα τείχη, μέσα στα ανοιξιάτικα χωράφια, με τα πρώιμα λουλούδια και τις κερασιές εξαπατημένες από το όψιμο καλοκαίρι να ετοιμάζονται να ανθίσουν. Νερά κυλάνε από παντού καθώς πλησιάζουμε στο γκρεμό και η Έδεσσα από εδώ θυμίζει «το σκαλοπάτι που πατάει ο Θεός να ανέβει στο ουρανό», όπως ακριβώς δηλαδή την περιγράφει ο Μενέλαος Λουντέμης.
Φτάνουμε στο Κανναβουργείο, την κάποτε μεγάλη δόξα της βιομηχανικής Έδεσσας, το πρώτο εργοστάσιο στην Ελλάδα που παρήγαγε από σπάγκους ως καραβόσκοινα, όλα από ινδική κάναβη. Το εργοστάσιο το έφτιαξε το 1909 ο αυστριακός μηχανικός Λεοπόλδος Άιγλ. Για εμάς που το βλέπουμε είναι το βασίλειο της ακαταληψίας, ένα συνονθύλευμα μηχανών, εξαρτημάτων, τροχών, αέραντο…. Να ο υδροστρόβιλος, οι άξονες μετάδοσης, η γεννήτρια, τα άσπρομπλε φορεία. Καθώς υπήρχαν αμέτρητοι ιμάντες για τη μετάδοση της κίνησης υπήρχαν βλέπετε και αρκετά ατυχήματα….
Στην αυλή του κανναβουργείου η λιακάδα παίζει μέσα στις φλαμουριές και τα πεύκα. Στο βάθος απλώνεται σταχτοπράσινος ο κάμπος, με λιγοστά κυπαρίσσια, γυμνές ροδακινιές και καπνούς να ανεβαίνουν ως το βάθος που γαλανίζει το Βέρμιο. Παρέες παρέες κατεβαίνουν με το γυάλινο ασανσέρ, αιωρούμενοι άνθρωποι πάνω από τα υδροχαρή φυτά, και την κούφια από την υγρασία πουρόπετρα…
Οι Γερμανοί που με τις πισίνες και το πάρκο εγκαινίασαν μια νέα Έδεσσα παράλληλα κατέστρεψαν σχεδόν όλη την παλιά πυρπολώντας την – με τη βοήθεια Ιταλών – το 1943. Ότι έμεινε από την παλιά Έδεσσα υπάρχει σε 85 περίπου σπίτια στο Βαρόσι. Είναι η γειτονιά μετά τους Μύλους και τα υδροκίνητα εργοστάσια και εδώ βρίσκονται τα ομορφότερα παλιά σπίτια της πόλης. Κάποια έγιναν και γίνονται ξενώνες και λίγα έχουν αναστηλωθεί. Το Βαρόσι προστατεύεται με νόμο από το 1983 και το 1992 η μελέτη ανάπλασης βραβεύτηκε πρώτη ανάμεσα σε 1282 μελέτες. Σιγά σιγά το Βαρόσι σουλουπώνεται: σπίτια με μακεδονίτικη αρχιτεκτονική πάνω στο βράχο, καλντερίμια, παλιές εκκλησίες,όλα δημιουργουν μια ωραία ατμόσφαιρα. Δεν θυμίζει βέβαια το «θεοφρούρητο Κάστρο των Βοδενών», τη βυζαντινή – και από το1389 – τουρκοκρατούμενη Έδεσσα. Η κοίμηση της Θεοτόκου, ξυλόστεγη βασιλική του 14ου αιώνα, είναι ένα σαφές – και ελάχιστο φευ – απομεινάρι της βυζαντινής λάμψης. Ήταν Μητροπολιτικός ναός ως το 1955, και πριν τους Τούρκους ήταν αφιερωμένος στην Αγία Σοφία, αλλά για να μη γίνει τζαμί όπως όλες οι Αγίες Σοφίες έγινε Θεοτόκος. Λένε μάλιστα ότι οι Βοδενιώτες έστειλαν στην Πόλη το σπασμένο κεφάλι ενός κριαριού από κιονόκρανο για να πουν ότι είναι ειδωλολατρικός ναός και να μη γίνει τζαμί.
Ο Βυζαντινός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου 
Στα Καταρακτάκια
Η Έδεσσα που χτίστηκε μετά την κατοχή και τον εμφύλιο αναπτύχθηκε γύρω από τη διαδρομή του Εδεσσαίου ποταμού – ο οποίος διασχίζει τους δρόμους της κάτω από 47 γεφύρια με παλιότερο το τούρκικο στο Κιουπρί – γέμισε αλέες και άφθονο πράσινο και απ’ όπου περνάς ακούς νερό να τρέχει. Λένε ότι οι Εδεσσαίοι έχουν μέσα τους κάτι από την κίνηση του νερού, την ηρεμία. Η πόλη σε κάνει να βλέπεις πέρα από τα καθιερωμένα, ένα περιβάλλον αέρινο, με ανοιχτό ορίζοντα…
Στα «Καταρρακτάκια» ο καφετέριες είναι γεμάτες νεολαία. Είναι η νεολαία της αστικής Έδεσσας, είναι οι φοιτητές του τμήματος Μάρκετινγκ του Πανεπιστημίου που εδρεύει στην πόλη, είναι νέα αγόρια και κορίτσια που μεγαλώνουν δίπλα στα νερά που τρέχουν. Οι τυχεροί βλέπουν την κάθαρση. “Το ποτάμι λειτουργεί λυτρωτικά, νιώθεις ότι καθώς κυλά, σε εξαγνίζει”, λένε…
Τρέχει τρέχει το νερό, έτσι κι αλλιώς στον καταρράκτη θα καταλήξει…
Που βρίσκεται
Η Έδεσσα βρισκεται στην Κεντρική Μακεδονία. Θα φτάσετε στην πόλη οδικώς από Θεσσαλονίκη , ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο προς Γιαννιτσά (93 χλμ. συνολικά από Θεσσαλονίκη).
ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Διαμονή
Βαρόσι: (Αρχιμανδρίτου Μελετίου 45-47, 23810-21865). http://varosi.gr/
Ωραίος ξενώνας σε σπίτι του 1818 της παλιάς Έδεσσας. Αίσθηση εποχής και πολύ ζεστή φιλοξενία από την οικογένεια Σαλαχώρα.
Χαγιάτι: (Μακεδονομάχων 40, 23810-51500, www.hagiati.gr)
Ατμοσφαιρικός ξενώνας σε αναστηλωμένο παλιό σπίτι της οικογένειας Μητσινάκη στο Βαρόσι. Ρομαντική διακόσμηση στα δωμάτια ωραίο ζεστό φουαγιέ με τζάκι και σπιτική φιλοξενία
Αιγές(23810-29888, www.aigai-hotel.com)
Μοντέρνο ξενοδοχείο έξω από την πόλη στο δρόμο για Φλαμουριά. Σύγχρονος σχεδιασμός και διακόσμηση και θέα στον βράχο της Έδεσσας και το φρύδι με τους καταρράκτες.
Φαγητό
Ήρθα & Έδεσσα: Πάρκο Καταρρακτών, Τηλ: 23813/00660
Μοντέρνα ταβέρνα σε προνομιακή θέση, με διάσημο τσομπλέκι (μοσχαράκι με μελιτζάνα και πιπεριά σε πήλινο, ντόπια σπεσιαλιτέ) και ευφάνταστους μεζέδες.
Σταθμός: Σιδηροδρομικός σταθμός, Τηλ : 23810/21110
Κλασσική ταβέρνα δίπλα στον σιδηροδρομικό σταθμό της Έδεσσας με κουζίνα πολύ καλής ποιότητας. Δοκιμάστε γουρουνόπουλο, σουτζουκάκια, μπιφτέκια, γεμιστή μελιτζάνα, ψητά μανιτάρια κλπ.
Λαός και Κολωνάκι: Εγνατίας 40, Τηλ : 23810-28888
Χαριτωμένο μεζεδοπωλείο με καλόγουστη διακόσμηση, με εξαιρετικά πιάτα σε μεγάλη ποικιλία και ντόπια προίόντα (φημίζεται δε για τα θαλασσινά του).
Ήρθα & Έδεσσα! 
Λαός και Κολωνάκι
